Hypotheek

In de Guardian lees ik vanmorgen dat er een genetische test ontwikkeld is waarmee je al bij de geboorte je kans kent op het krijgen van kanker: de biomarkers voor prostaatkanker, borstkanker en eierstokkanker. Wat een vreugde is dat. De rest van je leven kun je dus geduldig wachten tot het eindelijk zover is: heb ik het nou nóg niet? De lagere school kom je misschien nog wel lachend door en ook de eerste jaren van je glanzende carrière, maar na je 40ste zal de gedachte zich toch steeds meer aan je opdringen: wanneer zit nou dat knobbeltje in mijn borst, het kan toch niet zo lang meer duren?

Ik heb moeite met dit soort innovaties, want ze leggen een vreemde hypotheek op ons leven.

Bovendien drukken genen zich meestal pas uit in bepaalde omstandigheden. Een gen dat belangrijk is voor het ontstaan van longkanker zal meer kans krijgen als je gaat roken. Trouwens, onderzoek laat zien dat niet iedereen die met roken begint er ook verslaafd aan zal raken en dus een leven lang deze stomme gewoonte voortzet. En waardoor komt dat verschil? Door een gen. Dat zit natuurlijk weer net niet in die biomarkerstest. 

Vermoedelijk is de test het schadelijkst voor de mensen die een gunstige uitslag hebben. Niets aan de hand en je kunt doen wat je wilt, want de kans op kanker is maar klein. Dat is een domme gedachte, want er zijn voldoende vormen van kanker die zich uiteindelijk toch manifesteren bij mensen met een bepaalde leefstijl. Krijg je het niet linksom, dan krijg je het wel rechtsom. Een goed begrip van de
subtiele relatie tussen aanleg en leefomstandigheden bij het ontstaan van kanker lijkt bij mensen die zulke tests ontwikkelen toch meestal wat zwak te zijn.

Aan je leefstijl kun je iets veranderen,
aan je genetische achtergrond niet

Die omstandigheden? Veel mensen weigeren die te accepteren en noemen het liever toeval. De ongelooflijke toename van het aantal mensen met kanker is voor een deel te verklaren doordat mensen ouder worden en vaker de leeftijd bereiken waarop gezwellen zich manifesteren en ook door grotere alertheid op vroege verschijnselen plus screening. Maar bovendien heeft de toename van kanker te maken met een veranderde leefomgeving en dat is geen toeval. Het zijn allemaal kleine aspecten van ons dagelijks bestaan die gezamenlijk grote impact hebben. Van later kinderen krijgen en wel of geen borstvoeding tot ernstig overgewicht, roken en gebruik van alcohol. Van chronische ontstekingen tot meer verbranding door de zon. En waarschijnlijk ook van de ongelooflijke hoeveelheden plasticzachtmakers tot de brandvertragers die in ons bloed terechtkomen.

Ik zou bij het verdelen van onderzoekssubsidies liever een grondige analyse zien van hoe we onze leefomgeving en leefstijl kunnen veranderen dan een vals gevoel van zekerheid creëren door zo’n genetische test. Bovendien, en dat zit me nog het meeste dwars, aan je leefstijl kun je iets veranderen, maar aan je genetische achtergrond niet. Tenzij je met behulp van de test mensen gaat verbieden kinderen te krijgen, zodat je een aantal generaties later andere genetische mozaïeken in de bevolking krijgt. Pure onzin natuurlijk, en menselijke arrogantie van de vorsten der wetenschap. Omdat ze niet meer in een god geloven, menen ze er zelf een te zijn.

Het stomste van alles is dat kanker zo vaak optreedt dat de test nauwelijks sensitief is. Een op de drie vrouwen zal kanker krijgen en bijna de helft van de mannen. 40 procent van de mensen zal op een dag van een dokter horen: ‘Ik vind het vervelend om te zeggen, maar je hebt kanker.’

Laten we er liever van uitgaan dat we allemaal kanker krijgen, en gezonder gaan eten, meer gaan bewegen, stoppen met roken, minder gaan drinken en stress beperken.

Ivan Wolffers is arts, wetenschapper en schrijver. Zijn ziekte, prostaatkanker, heeft zijn werk- en levenslust niet getemperd, wel zijn inzicht vergroot in de relatie tussen arts en patiënt: een wereld van verschil.