Taal en getal - Ivan Wolffers

Midden in de nacht hoorde ik Aïsha huilen. Kort daarna wekte haar zus Fatima mij. Ik was immers een Nederlandse arts die samen met zijn echtgenote bij de oma van Aïsha in Rabat logeerde. Fatima verwachtte van mij derhalve een simpele wetenschappelijk verantwoorde oplossing.

‘Wat heb je gisteren gedaan?’ vroeg ik na Aïsha’s voorhoofd te hebben gevoeld. Nee, een thermometer hadden ze niet en ik ben niet het type dat met een reisapotheek op pad gaat. Maar met de rug van mijn hand op voorhoofd en in hals plus het voelen van haar pols kon ik toch een behoorlijke inschatting van Aïsha’s temperatuur maken. ‘Rond de 38’, zei ik. Het was voor hen enigszins magisch dat ik vanuit de polsslag een getal in graden Celsius toverde.

Fatima vertelde dat Aïsha in bikini op het strand had gelegen en daarna naar het huis van haar grootmoeder was teruggekeerd – wat moest de rechtenstudente anders doen op die verplichte vakantie in het geboorteland van haar moeder? Die moeder voegde eraan toe dat ze een djellaba had moeten aantrekken, zodat haar lichaam behoorlijk bedekt was.

‘Heeft u wat paracetamol in huis?’ vroeg ik. Ik had dat net zomin als de thermometer in mijn bagage. En de oma bleek ook niets in huis te hebben.

Ik zei tot Aïsha’s moeder dat onze patiënt een groot glas koud water moest drinken, dan het kussen omdraaien, een deken minder op het bed leggen en weer gaan slapen. Mocht de koorts de volgende dag aanhouden, dan moesten ze naar een lokale arts gaan.

Maar moeder had niet zoveel vertrouwen in de moderne geneeskunde en kwam met een andere uitleg. Volgens haar had haar dochter nooit met haar lichaam te kijk moeten liggen op dat strand.

Ze riep er een fikh uit de buurt bij. Hij schreef wat Koranteksten op een papiertje, verbrandde dat, deed de as in een glas water en zei dat Aïsha dat moest drinken.

Tot mijn verbazing bleek de grootmoeder er ook zo haar ideeën over te hebben. ‘Het boze oog’, vertaalde Fatima voor mij. Ze bereidde een kruidendrank en gaf die aan haar kleindochter te drinken.

Terugkijkend op dit voorval weet ik niet goed wat ervoor zorgde dat Aïsha’s koorts verdween en gedurende onze logeerpartij klachtenvrij bleef. Was het mijn geruststelling en op wetenschap gebaseerde gezonde verstand? Kwam het door de kruiden van de oma? Of hielp het dat Aïsha vanaf die dag haar lichaam bedekt hield voor de blikken van de nieuwsgierige mannen?

Moest ik teleurgesteld zijn omdat de wetenschap – voor zover die tot mijn beschikking stond bij die gelegenheid – niet overwonnen had? In de loop van mijn leven heb ik steeds beter begrepen dat het niet uitsluitend gaat om de getallen tot twee achter de komma, om percentages, prognoses, trends, risico’s en kansen op risico’s. Maar dat het erom gaat hoe je in de communicatie met mensen die met hun problemen bij je komen die getallen kunt omsmeden tot woorden. Het is de uitdaging die je ooit toen je als arts afstudeerde aanging om met je patiënten te komen tot een gezamenlijk begrip van wat voor hen het beste zou kunnen zijn.

Als ik faal de taal te spreken van de gebruiker van de zorg, kan ik niet op die getallen terugvallen, maar moet ik beter mijn best doen te luisteren, er misschien een taal bij leren en anders gelukkig zijn dat ze bij een ander terechtkunnen, die wél met hen kan communiceren.

Ivan Wolffers