‘De zorg functioneert alleen met vitale zorgverleners’

Sam Proesmans is spoedarts, specialist in public health en medisch directeur in het Ziekenhuis Netwerk Antwerpen. Toch overwoog hij een paar jaar geleden zijn stethoscoop aan de kapstok te hangen. Wat gaf deze Vlaamse arts zijn werkplezier terug en hoe houdt hij werk en privé in balans met drie banen en een jong gezin?

Hij ging op avontuur als flying doctor in Afrika, adviseerde de premier van België tijdens de covidpandemie en schreef daarna het boek Wat maakt het uit? over het belang van gezond gedrag. Tegenwoordig wisselt de 35-jarige Vlaming diensten op de SEH af met werk als beleidsmaker en zet hij dat beleid om in protocollen en plannen als directeur van het ziekenhuis. Allerlei verschillende functies, maar de rode draad in zijn loopbaan is de combinatie van wetenschap en contact met mensen. En het liefst: allebei. ‘Lang was de boodschap die ik te horen kreeg: je moet kiezen. Terwijl ik ervan overtuigd ben dat de inzichten die ik opdoe in mijn klinisch werk mijn beleidswerk ten goede komen en dat deze twee functies elkaar weer versterken op ziekenhuisniveau.’

Fundamentele verandering

Enkele jaren geleden was dat wel anders. Proesmans stopte zelfs twee jaar met zijn werk als arts. ‘Als ik aan het bed stond, dacht ik: ik ben alleen maar pleisters op de wond aan het plakken, maar ik doe er niets aan om te voorkomen dat deze patiënt in een ziekenhuisbed belandt. Ik kon niet iets fundamenteel veranderen. Tijdens mijn studie public health ontdekte ik dat de grootste stijging van de levensverwachting te danken is aan zaken als zuiver drinkwater, schone lucht, de koelkast waardoor je eten niet bederft en een gezonde leefomgeving. De geneeskundige zorg maakt slechts een klein deel uit van gezondheid. Toen besefte ik: ik wil me inzetten voor een gezondere maatschappij. Van patiënt tot planeet, als arts én als beleidsmaker.’

‘Ik vind het aan te moedigen dat jonge artsen omzwervingen maken in hun loopbaan’

Kiezen is verliezen

Kiezen is verliezen, vindt Proesmans. ‘Ik vind het aan te moedigen dat jonge artsen omzwervingen maken in hun loopbaan om te ontdekken wat ze leuk vinden. Je werk kan prima bestaan uit meerdere functies tegelijkertijd. Sterker nog: klimaatverandering wordt bijvoorbeeld een belangrijke uitdaging voor zorgverleners. Willen we dat aangaan, dan moeten we zorgambassadeur zijn. Met zorg voor de individuele patiënt, maar ook om het beleid aan te passen. Ook onderwijs geven over gezondheid en klimaat is belangrijk: dat wordt vaak nog onderschat. Kortom, geef mensen – en jezelf – de ruimte om al je potentieel en interesses te ontwikkelen. Ik werk nu bijvoorbeeld meer uren dan toen ik maar één baan had, maar ervaar minder stress.’

Burn-out en depressie

Daar snijdt de Vlaamse ‘alleskunner’ een belangrijk onderwerp aan. Want één op de vier a(n)iossen in Nederland kampt met klachten van burn-out, volgens cijfers van De Jonge Specialist. Hoe kijkt Proesmans aan tegen de hoge werkdruk onder artsen? ‘Niet alleen burn-out ligt op de loer, ook de cijfers voor depressie en zelfs suïcide zijn hoger onder artsen dan onder de algemene bevolking’, citeert hij een artikel uit Medscape.¹ ‘Ik vind dat ziekenhuisorganisaties en de overheid de plicht hebben om het werk aangenamer te maken. Dat zit hem vooral in meer focus op de patiënt en minder op administratie. Maar ook in arbeidsomstandigheden. Zo zijn 24-uursdiensten compleet absurd. We weten dat patiënten na het 20ste uur inferieure zorg krijgen. De patiënt moet centraal staan in de zorg, maar de zorgverlener eveneens. De zorg functioneert alleen met vitale zorgverleners.’

‘Invloed op je werk uitoefenen, impact maken, kan op elk niveau’

Zingeving

Proesmans noemt nog een belangrijk element voor vitaliteit: zingeving. ‘Wat voor iemand zingeving is, is natuurlijk individueel. Niet iedere arts hoeft een manager of beleidsadviseur te worden. Het gaat er meer om dat je het defaitisme van ‘ik kan er toch niets aan doen’ omdraait. Invloed op je werk uitoefenen, impact maken, kan op elk niveau: je kunt individueel in gesprek met de patiënt die om extra diagnostiek vraagt terwijl dat niet nodig is, om tafel gaan met de directie over ander beleid, of op sociale media in discussie gaan over maatschappelijke of public-health-­vraagstukken. Maar het kan ook een hobby zijn waar je van oplaadt. Zingeving is voor mij de sleutel om gevoelens van burn-out of depressie voor te zijn.’

Niet serieus

Een andere balans waar veel artsen mee worstelen is die tussen werk en privé. Ook daar weet Sam Proesmans, met drie banen en een gezin met twee dochters onder de 5 jaar, alles van. ‘Van een geriater hoorde ik onlangs dat het enige waar mensen spijt van hebben op hun sterfbed, is dat ze te weinig tijd hebben doorgebracht met hun familie en vrienden. Daar begin ik naar te leven. Op woensdagmiddag ben ik thuis en beantwoord ik geen telefoon en mail. Dat geldt ook voor de weekenden waarin ik niet hoef te werken. Het is een kwestie van nee zeggen en de relativiteit van zaken inzien. Want neem jezelf niet te serieus: durf te accepteren dat je misbaar bent en vertrouw erop dat je collega’s het ook zonder jou redden.’

Voetnoot

1. Andrew L. Physician Suicide. Medscape. Jul 13, 2022. Bezocht op 23 april 2024:

Praten over zelfmoordgedachten helpt en kan anoniem via de chat op 113.nl of bel met 113 of 0800-0113.