Ouderdom zonder gebreken
Plaats een reactie
Biogerontoloog Linda Partridge jaagt op eeuwige jeugd
Volgens de Britse biogerontoloog Linda Partridge zullen we straks allemaal een pil slikken die ons een gezonde ouderdom biedt. De cruciale moleculair-genetische processen zijn geïdentificeerd. Maar: ‘De klinische trials kunnen een probleem vormen.’
Het was een van de punten op de wishlist van de Ierse filosoof en scheikundige Robert Boyle, vertelt Linda Partridge: verlenging van het leven. Boyle stelde zijn lijst met wensen op in de zeventiende eeuw; nu begint zijn wens werkelijkheid te worden. Partridge levert een belangrijke bijdrage aan deze verwerkelijking. De Britse biogerontoloog bestudeert al twintig jaar de moleculair-genetische processen die ten grondslag liggen aan veroudering. ‘Omdat veroudering een fenomeen is dat zich in onze organen op verschillende wijzen manifesteert, dachten onderzoekers lange tijd dat het ontzettend moeilijk zou zijn om veroudering aan te pakken’, aldus Partridge. ‘Totdat vijftien jaar geleden duidelijk werd dat enkelvoudige genmutaties de levensduur van veel dieren aanmerkelijk kunnen verlengen. Naast een verlenging van de levensduur, bleken de mutaties ook voor een bescherming tegen ouderdomsziekten te zorgen.’
CV Linda Partridge
1976-1992: hoogleraar evolutiebiologie aan de universiteit van Edinburgh
1993: hoogleraar Biometrie aan het University College of London (UCL)
2004: eredoctor aan de universiteit van St. Andrews
2008: directeur van het Institute of Healthy Ageing, onderdeel van het UCL
2010: directeur van het Max Planck Institute for the Biology of Ageing in Keulen
Voedselinname
Veel van de genmutaties die voor een langer en gezonder leven zorgen, hebben met de zogenaamde nutrient-sensing pathway
te maken: signaalpaden die geactiveerd worden bij voedselinname.
Mutaties in groeihormoongenen (GH-genen) kunnen het leven van muizen
bijvoorbeeld aanzienlijk verlengen. Muizen zonder het
GH-receptor-binding protein (GHR-BP) hebben bovendien een lagere
morbiditeit en een lagere ziektegerelateerde mortaliteit.1 Ook mensen die in gezonde staat een hoge leeftijd bereiken, blijken vaak een mutatie in een nutrient-sensing pathway
te hebben. Dit is in strijd met de oude visie, waarin een gezonde
levensstijl van doorslaggevende invloed op gezondheid en ouderdom werd
gezien. Partridge ontkent niet dat gezond eten, niet roken en veel
bewegen een belangrijke rol spelen bij gezond oud worden.
Een belangrijke rol is
weggelegd voor de farmaceutische industrie
Maar het zijn niet de enige oorzaken. Partridge verwijst naar Jeanne Calment, waarschijnlijk de oudste vrouw ooit. Calment, geboren in 1875 en gestorven in 1997, besloot op 117-jarige leeftijd dat het toch echt tijd werd om te stoppen met roken.
Twee walletjes
De effecten van genmutaties die voor lange levens zorgen, kunnen
volgens Partridge ook bereikt worden door dieetrestrictie. Een lage
voedselinname kan de nutrient sensing pathways op een zelfde manier inactiveren als genmutaties. De reden dat dieetrestrictie en het inactiveren van de pathways
zorgen voor tragere veroudering en minder ouderdomsziekten, lijkt te
liggen in de celdeling. In tijden van voedselschaarste gaan cellen en
organismen in een stand-by modus waarbij celdeling en reproductie tot
een minimum worden beperkt zodat alle energie naar de instandhouding van
het organisme kan gaan. Uit het onderzoek naar veroudering blijkt dat
dit een terugkerende ruil is: dieetrestrictie leidt bij alle organismen
tot een trage veroudering, maar ook tot een lagere fertiliteit.
‘Toch hoeft dit niet per se zo te zijn’, aldus Partridge. ‘Het heeft te maken met de balans van de aminozuren in het voedsel dat je geeft. Mogelijk kunnen we van twee walletjes eten: zowel zorgen voor een langere levensduur als zorgen voor een normale fertiliteit.’
Ongelukkig
Hoewel dieetrestrictie bij proefdieren aantoonbaar tot een
gezondere veroudering leidt, is dit voor mensen nog niet bewezen.
Volgens Partridge is de studie die bij apen is gedaan, bemoedigend. En
bij mensen die in een experiment op een dieet worden gezet, zie je de
gezondheid in korte tijd erg vooruitgaan. Of het sterftecijfer er ook
door wordt beïnvloed, is volgens Partridge nog onduidelijk. Maar het
idee om mensen op een dieet te zetten waarbij ze net niet verhongeren,
spreekt de onderzoekster ook om andere redenen niet aan.
‘Het ouderdomsproces vraagt
om een geïntegreerde aanpak van verschillende specialismen’
‘Om te beginnen kun je mensen niet op een even streng dieet zetten als sommige dieren. Muizen kun je bijvoorbeeld de helft laten eten van wat ze uit zichzelf eten, zonder dat ze doodgaan van de honger. Mensen kun je op een dieet zetten van zo’n 17 procent minder dan nodig is. Er zijn echter maar heel weinig mensen die dit volhouden. Degenen die het wel volhouden worden vaak uitgenodigd om te spreken op congressen over veroudering en wat opvalt is dat ze er vaak erg ongelukkig uitzien. Ze hebben altijd honger en een lage lichaamstemperatuur. Voor veel mensen is het dus geen optie om een streng dieet te volgen. We kunnen beter medicijnen ontwikkelen die hetzelfde effect hebben.’ Naast een ongelukkig voorkomen kleven er nog andere nadelen aan een lage voedselinname: organismen die weinig eten, worden vatbaarder voor infecties en hebben een minder goede wondgenezing.
Medicijn
Partridge denkt dat de toekomst van gezond ouder worden zit in de ontwikkeling van medicijnen die ingrijpen in de nutrient sensing pathways,
zodat mensen niet op een streng dieet hoeven. Het zal een preventief
medicijn worden dat mensen dagelijks slikken. Het bevat componenten die
verouderingsziekten kunnen voorkomen. Partridge noemt als voorbeeld
rapamycine dat ingrijpt op een nutrient sensing pathway en
bij muizen voor een langere levensduur zorgt. Aangezien rapamycine een
immunospressivum is, kan het echter ook schade toebrengen aan mensen die
in een omgeving met pathogenen leven. Naast het vinden van het juiste
middel, zijn er volgens Partridge nog meer beren op de weg. ‘Er zijn nog
veel belangrijke vragen over het gebruik van zo’n pil’, vertelt ze. ‘We
moeten bijvoorbeeld ophelderen wanneer je het best kunt starten met het
gebruik ervan. Moeten we er op jonge leeftijd mee beginnen of op
middelbare leeftijd, als de eerste tekenen van veroudering zich
aandienen? Een probleem dat hiermee samenhangt is de uitvoering van
klinische trials. Op dit moment worden klinische trials alleen met
‘at-risk’-groepen gedaan: mensen met een verhoogd risico op een bepaalde
aandoening. Deze anti-verouderingspil zou echter lange tijd aan mensen
zonder klachten moeten worden gegeven, en wellicht al op jonge leeftijd.
Er kleven dus grote veiligheidsvraagstukken aan het gebruik van zulke medicatie.’ Partridge wijst daarbij op een probleem: het kan tientallen jaren duren voordat bijwerkingen en voordelen van de medicatie duidelijk worden.
Samenwerking
Hoewel er de afgelopen jaren veel vooruitgang is geboekt in het
onderzoek naar ziekte en veroudering, denkt Partridge dat er nog veel
ruimte is voor verbetering. Een belangrijke verbetering zou een
geïntegreerde aanpak van de problematiek zijn.
‘Momenteel worden ouderdomsziekten apart aangepakt’, vertelt Partridge. ‘Onderzoekers naar kanker, hart- en vaatziekten, de ziekte van Alzheimer werken allemaal in hun eigen veld, gaan naar aparte congressen, schrijven in hun eigen bladen. Dit terwijl het ouderdomsproces een proces is dat om een geïntegreerde aanpak vraagt, waarbij verschillende specialismen moeten samenwerken.’
Een belangrijke rol in de ontwikkeling van deze medicijnen is hiernaast weggelegd voor de farmaceutische industrie. Volgens Partridge worden farmaceutische bedrijven steeds enthousiaster over het ontwikkelen van medicijnen die veroudering tegengaan. ‘Hun oude producten worden langzaam maar zeker steeds minder winstgevend. Ook de industrie is op zoek naar nieuwe mogelijkheden.’
Michiel Hordijk
Anatomische Les
De Anatomische Les is een publiekslezing op het snijvlak van geneeskunde en maatschappij, die wordt georganiseerd door het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam en de Volkskrant. Jaarlijks wordt er een internationaal vermaarde wetenschapper uitgenodigd om over zijn of haar onderzoeksgebied te spreken. De eerste keer werd de lezing gehouden in 1994 naar aanleiding van het jubileum van 325 jaar academische geneeskunde in Amsterdam.
Op 3 november verzorgde Linda Partridge in het Concertgebouw te Amsterdam de achttiende Anatomische Les.
- Boekbespreking
Het Levenselixer – Koos Neuvel
- Vliegje zonder vleugels – column Luc Bonneux over de eeuwige jeugd
Voetnoot
1. Fontana e.a., Science 2010; 328: 321-6. Doi: 10.1126/science.1172539 Te lezen (na inloggen) op http://www.sciencemag.org/content/328/5976/321.short.
Meer over veroudering <strong>Klik hier voor een PDF van dit artikel</strong>
- Er zijn nog geen reacties