Laatste nieuws
Anton Maes
6 minuten leestijd
opinie

Integrale ouderenzorg loopt gevaar

2 reacties

Het kabinet is voorstander van maatwerk in de ouderenzorg en stelt een groot aantal hervormingen in het vooruitzicht. Maar er wordt ook royaal bezuinigd. Het is de vraag of dit strookt, zegt huisarts Anton Maes.

In het regeerakkoord van het nieuwe kabinet Rutte-Asscher is een prominente plaats ingeruimd voor hervorming van de AWBZ. Voor ouderen houdt deze hervorming een omslag in naar meer maatwerk, meer zorg in de buurt in plaats van in een instelling – extramuralisering – en meer samenwerking tussen zorgverleners.1 Delen van de huidige AWBZ-zorg worden overgeheveld naar de WMO/gemeenten, een ander deel gaat naar de ZVW. Wat overblijft is een ‘romp-AWBZ’ voor gehandicapten en de meest kwetsbare ouderen met een zorgzwaartepakket (ZZP) van 5 en hoger. Deze wijzigingen hebben consequenties voor de ouderen en hun naasten, voor instellingen en zorgverleners.

Tegelijkertijd wordt het steeds duidelijker dat voor ouderenzorg een aanpak nodig is die medische zorg integreert met preventie, care en welzijn. Ouderen kampen immers met meerdere aandoeningen en problemen tegelijk, en het is juist die opeenstapeling van beperkingen die ouderen kwetsbaar maakt.2 De vraag ligt voor wat de impact is van dit regeerakkoord voor de cure en care van ouderen. Dragen de voorgestelde maatregelen zinvol bij aan het gewenste integrale zorgaanbod? En wat zijn de kritieke succesfactoren om met deze beleidsmaatregelen integrale ouderenzorg tot een succes te maken?

Loodzware opgave
Wat allereerst opvalt zijn de enorme kortingsbedragen die gepaard gaan met deze transitie. Van de 17 miljard euro ombuigingen na vier jaar neemt in 2017 de zorgsector 32,4 procent voor haar rekening, waarvan 2,5 tot 3 miljard op ouderenzorg. Nu de gemeenten binnen de WMO de begeleiding en verzorging, zowel op persoonlijk als op groepsniveau, gaan uitvoeren, moeten gemeenten dit zien te realiseren met slechts 75 procent van het eerdere centrale AWBZ-budget.

Dit betekent dat veel burgers geen aanspraak meer kunnen maken op deze zorg. Huishoudelijke hulp wordt een maatwerkvoorziening voor degenen die het echt niet kunnen betalen. Tel je deze maatregelen bij elkaar op, dan worden er met dit nieuwe beleid méér cliënten uit een instelling naar extramuraal overgeheveld, met een veelal hogere zorgzwaarte dan voorheen bij toelating tot zorginstellingen. Zij zullen in de nabije toekomst binnen de WMO geholpen moeten worden met een lager budget dan voorheen. In 2015 wordt de ondersteunende zorg aan huis, zoals hulp bij aan- en uitkleden, door gemeenten georganiseerd en, als gezegd, alleen nog verleend aan mensen met een laag inkomen. Zowaar een loodzware opgave voor de 408 gemeenten in Nederland om dit beleid vorm te geven. Zij krijgen weliswaar veel ruimte om eigen beleid te maken, maar de financiële kaders liggen vast. Bovendien zijn de uitvoeringskosten van de WMO op dit moment acht keer hoger dan die van de AWBZ.3 Door een groter deel van de ouderenzorg op gemeentelijk niveau te regelen, bestaat bovendien het risico op willekeur. Omdat de wijkverpleging via de ZVW wordt betaald, moet de patiënt aankloppen bij twee loketten en dreigt fragmentatie in de persoonlijke zorgverlening. Ofwel: hoezo ‘de patiënt centraal’? Waar zit met deze transitie voor hem of haar nu de winst?

Ook op de ‘zorgenden’ is de impact van de bezuinigingen groot. Van de ruim 3,5 miljoen mantelzorgers is het aantal dat ernstig belast is, in zeven jaar met de helft toegenomen.4 Slechts 27 procent van de verpleegkundigen en verzorgenden denkt te kunnen doorwerken tot hun pensioen.5 En 70 à 80 procent van de huisartsen ziet verschijnselen van overspannenheid bij zichzelf of collega’s.6 Met de te nemen maatregelen van dit kabinet krijgen mantelzorgers en eerstelijnswerkers meer werk op hun bord. Terwijl de dreigende tekorten op juist die arbeidsmarkt een van de knelpunten vormden die de SER in 2012 heeft beschreven.7

Signaalfunctie weg
De vergrijzing zet door en zal pas rondom 2040 haar hoogtepunt bereiken.8 Omdat de meeste ziekten vooral bij ouderen voorkomen, zal de ziektelast onder hen toenemen en daarmee ook het zorggebruik.9 Al in 2005 stelde het Nivel dat voor de periode 2005-2020 de stijging van het huisartsenzorgaanbod (11,5%) de groei van de vraag naar huisartsenzorg (13-20%) niet kan bijbenen. Ook voor de thuiszorg heeft dit consequenties.10 Hoewel de komende jaren op grotere schaal wijkverpleegkundige zorg wordt ingezet, moet de bekostiging volgens het regeerakkoord komen uit de opbrengst van zorgsubstitutie van tweede naar eerste lijn. Maar deze substitutiegelden waren toch onderdeel van de shared savings van de – ook door dit kabinet aangeprezen – populatie-bekostiging? Ook is het, met het scheiden van zorg en wonen en gezien de zorgzwaarte, de vraag of er wel voldoende aangepaste woningen beschikbaar zijn. ZZP 4 bijvoorbeeld betekent beschut wonen met intensieve begeleiding en uitgebreide verzorging. Dit is nu nog veelal wonen in een verzorgingshuis of verpleeghuis, dus intramuraal, bedoeld voor mensen die bijvoorbeeld zo vergeetachtig zijn dat ze steeds in gevaarlijke situaties terecht-komen. Of slechthorend of slechtziend zijn. Of zeer lang opgenomen zijn geweest in een psychiatrische instelling. Mensen die veel hulp nodig hebben bij de dagelijkse dingen: wassen, aankleden, opstaan en naar bed gaan, toiletgang. Hun eigen leven niet zelf kunnen organiseren en steeds iemand direct in de buurt nodig hebben. Maar juist deze zorgbehoevende mensen met ZZP 4 moeten straks rond 2017 met het nieuwe regeringsbeleid buiten de instelling, dus extramuraal, geholpen worden. Meer mensen zullen dus, uit een lager collectief betaald budget, geholpen moeten worden. Het wegvallen door bezuinigingen van een deel van de begeleiding, verzorging en huishoudelijk hulp – care – betekent bovendien dat de signaalfunctie van deze helpers wegvalt. Onvoldoende care leidt tot cure, zo weten we.

Teamwork
Onomstreden lijkt de aanpak om de regie en zorgcoördinatie van kwetsbare ouderen in thuissituaties primair te laten uitvoeren door een eerstelijns geriatrisch netwerk met diverse disciplines. Wat betreft de coördinatie van medische problemen – cure – lijkt de huisarts, samen met de praktijkondersteuner, de aangewezen persoon.11 De coördinatie van de care is in goede handen bij de wijkverpleegkundige.12 Waar regulier de huisartsenzorg vraaggericht werkt, daar wordt in de ouderenzorg voor kwetsbare ouderen gepleit voor een meer proactieve werkwijze. Ondersteunend en complementair hieraan is de inzet van de specialist ouderengeneeskunde of geriater: als consulent of medebehandelaar nu al onmisbaar. Ouderenzorg is meer dan ooit teamwork.

 Niemand twijfelt eigenlijk meer aan het nut van integrale ouderenzorg. Maar of dat gaat stroken met de overige maatregelen uit het regeerakkoord, zal van veel factoren afhangen. Wil het ouderenbeleid een succes worden, dan is het noodzakelijk om die factoren helder te benoemen en tegen elkaar af te wegen. Zijn de veranderingen in wetgeving, de inhoudelijke zorg, de motivatie van zorgverleners, de gewijzigde randvoorwaarden en de logistiek, in samenhang daadkrachtig genoeg om de juiste integrale ouderenzorg te leveren? De weging van deze factoren moet nu, tijdens de transitiefase, al gebeuren.


Anton Maes,

huisarts, bestuurslid Stichting de Vrije Huisarts, portefeuillehouder Ouderenzorg Huisartsengroep Hagenau, Dieren


Correspondentieadres: a.maes@hagenau.nl;c.c.: redactie@medischcontact.nl

Geen belangenverstrengeling gemeld.



Voetnoten

1 Kabinet Rutte - Asscher, Bruggen slaan, regeerakkoord VVD-PvdA, 29 oktober 2012. Voor zorghoofdstuk zie http://www.rijksoverheid.nl/regering/regeerakkoord/zorg-dichtbij.
2 Nordennen, R.van, e.a, Kwetsbaar zegt meer dan oud, Medisch Contact, 66 nr 48, 2 december 2011, pg 2991, http://medischcontact.artsennet.nl/Nieuws-26/archief-6/Tijdschriftartikel/106486/Kwetsbaar-zegt-meer-dan-oud.htm
3 Gupta Strategists, Stilte voor de storm, studie VVT, 5 december 2012, pg 5, http://www.gupta-strategists.nl/nieuws/gupta-brengt-ouderenzorgstudie-2012-uit
4 LHV, Toolkit mantelzorg in huisartspraktijk, hoe u voorkomt dat de mantelzorger een patiënt wordt, mei 2011, http://lhv.artsennet.nl/Actueel/Nieuws6/Nieuwsartikel/Nieuw-Toolkit-Mantelzorg-voor-de-huisartspraktijk.htm
5 NIVEL, driekwart verpleegkundigen denkt pensioen niet te halen,  http://www.nivel.nl/nieuws/driekwart-verpleegkundigen-denkt-pensioen-niet-te-halen, 19 november 2012
6 Movir, Landelijk onderzoek naar langdurige stressfactoren bij huisartsen, rapport, 1 november 2012,  http://movir.nl/huisarts/
7 SER, ontwerpadvies, naar een kwalitatief goede, toegankelijke en betaalbare zorg: een tussenadvies op hoofdlijnen, http://www.ser.nl/nl/actueel/persberichten/2010-2019/2012/20120923.aspx, 23 september 2012
8 RIVM, vergrijzing en toekomstige ziektelast, prognose chronische ziektenprevalentie, 2005-2025, http://www.rivm.nl/Bibliotheek/Wetenschappelijk/Rapporten/2007/juli/Vergrijzing_en_toekomstige_ziektelast_Prognose_chronische_ziektenprevalentie_2005_2025?sp=cml2bXE9ZmFsc2U7c2VhcmNoYmFzZT00NTc5MDtyaXZtcT1mYWxzZTs=&pagenr=4580
9 Maes, AACM, huisartsgeneeskunde in het nieuwe zorgstelsel, Reed Business, ISBN 9789035234871, 2e druk, pg 45, 46, Amsterdam 2012, samenvatting: http://devrijehuisarts.org/stukkenpdf/Samenvatting-HuisartsgNieuwZorgst260511.pdf
10 NIVEL/RIVM, op één lijn, Toekomstverkenning eerstelijnszorg 2020, ISBN 9031346195, Bilthoven 2005, bvb pg 14, http://www.rivm.nl/bibliotheek/rapporten/270751009.html
11 Dussen, Jacobine van der, Ouderenzorg nieuwe stijl, zorg voor oudere patiënt hoort thuis in de huisartspraktijk, MC, 63 nr 48, 28 november 2008, pg 2010
12 Thiel, Els van, Gewenst: de terugkeer van de wijkverpleegkundige, LHV de Dokter, april 2011, pg 15


<b>Download dit artikel (PDF)</b>
opinie
Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Y.G. van Ingen

    Specialist ouderengeneeskunde, ZUID-SCHARWOUDE

    Quote van huisarts en palliatief consulent Karel Hoffmans uit elearning Zorg in de stervensfase, nav de vraag naar de haalbaarheid van het invoeren van het Zorgpad stervensfase in eerste lijn: "Een huisarts heeft veel wisselende contacten". hij d...oelde hierbij op de verschillende aanbieders van thuiszorg die dankzij de marktwerking elkaar beconcurreren".
    Hij stelt dat dit de wijgerichte zorg en multidiciplinaire samenwerking frustreert.
    Dit geldt niet alleen voor de zorg rondom het levenseinde, maar voor de zorg als geheel en voor de ouderenzorg in t bijzonder.
    Vorige week sprak ik een burgemeester van een middelgrote gemeente die eerlijk aangaf hoe lastig het dossier ouderenzorg is.
    Ik kan mij volledig vinden in de oproep van collega Maes. De vraag is door wie de weging van de factoren gedaan moet worden.

  • H.M. Pronk

    oud huisarts, GORINCHEM

    Ook al zijn er POH,s en andere ondersteuners voor huisartsen bijgekomen, de hoeveelheid taken die naar de huisarts worden toegeschoven, veroorzaken slordige praktijkvoering en conflicten met de uitvoering van de WGBO.

 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.