Specialistenzorg in het verschiet

Orde verkent de toekomst van de medisch-specialistische zorg

De introductie van markt-werking zal consequenties hebben voor de medisch-specialistische zorg. De Orde van Medisch Specialisten liet een mogelijk toekomstscenario opstellen. En ook een scenario voor het geval de introductie van marktwerking niet het beoogde resultaat oplevert.

Op 14 april presenteerde de Orde van Medisch Specialisten het rapport ‘Medisch specialist in perspectief, een visie op de toekomst van de medisch-specialistische zorg’. Deze toekomst-verkenning in de vorm van twee scenario’s is bedoeld als handreiking aan alle medisch specialisten om de toekomst van hun eigen beroep zelf mede vorm te geven.

Segmenten

Voor het betaalbaar houden van de zorg is de komende jaren marktwerking het leidend principe. Door marktwerking en vanwege de noodzaak om de organisatie van de zorg doelmatiger te maken, raakt de medisch-specialistische zorg gesegmenteerd (zie de figuur). Rechts in de figuur staan de medisch-specialistische basiszorg (segment 1) en de complexere zorg en topzorg (segment 2). In deze delen van de zorg kunnen zorgaanbieders concurreren. De processen zijn goed beheersbaar en voorspelbaar, en lenen zich voor standaardisatie. Bovendien draait basiszorg om grote volumes, zodat deze zorg op veel plaatsen kan worden aangeboden.

Aan de linkerkant vinden we top-referente zorg en ontwikkelingsgeneeskunde (segment 3) en spoedeisende zorg en ernstige (chronische) multipele pathologie (segment 4). Deze zorg leent zich minder voor concurrentie. De zorgprocessen zijn minder voor-spelbaar en daarom moeilijker te standaardiseren. Vooral voor topreferente zorg en ontwikkelings-geneeskunde zijn concentratie van voorzieningen en deskundigheid van groot belang.

Een andere trend is de sterker wordende positie van de patiënt. De patiënt is beter geïnformeerd, wil kunnen kiezen en heeft ook steeds meer belangstelling voor medisch-specialistische zorg die gericht is op verbetering van het welbevinden, zoals cosmetische chirurgie.

Differentiatie

Door marktwerking en de sterkere positie van de patiënt neemt de aandacht voor kwaliteit toe. Kwaliteit zal meer worden ingezet als marketingmiddel. De focus komt te liggen op de uitkomsten van de zorg in de vorm van prestatie-indicatoren.

Het medisch-specialistische beroep wordt verder gedifferentieerd, allereerst door de genoemde segmentering. Met name door het grotere aanbod en de deconcentratie van de zorg in de -segmenten die vooral marktgericht werken, zullen steeds meer specialisten hun vak ‘breed’ dan wel ‘smal’ uitoefenen. Meer medisch specialisten zullen zich immers toeleggen op gespecialiseerde klinieken die bijvoorbeeld slechts enkele vormen van basiszorg bieden. Deze differentiatie wordt nog versterkt door de toenemende wens om parttime te werken.

Marktwerking heeft ook gevolgen voor het geïntegreerd medisch specialistisch bedrijf (GMSB). Met name voor ziekenhuisorganisaties die zich richten op de segmenten 3 en 4 zal gelden dat de medisch specialisten meer integreren in de organisatie. Bijvoorbeeld door meer betrokkenheid van de medische staf bij het ziekenhuisbeleid en meer managementparticipatie van medisch specialisten.

Aan de andere kant zal ook een ontvlechting van medisch specialisten zichtbaar worden. Met name van die medisch specialisten die zich richten op de concurrerende segmenten. Zij zullen vaak (voor een deel) de ziekenhuisorganisaties verlaten. Ook kunnen medische staven zich volledig losmaken van het ziekenhuis en als zelfstandige organisatie een contractuele relatie met een of meer ziekenhuizen aangaan. Vanuit deze constructie kunnen ze ook private initiatieven ontplooien.

Scenario’s

Het rapport ‘Medisch specialist in perspectief’ schetst op basis van de hierboven beschreven trends twee mogelijke scenario’s voor de toekomst van de medisch-specialistische zorg:  concurrentie en transformatie (zie de twee scenario’s op blz. 662 en 663). Deze scenario’s zijn niet zozeer bedoeld als keuzemogelijkheden, maar om het speelveld af te bakenen.

Het concurrentiescenario zet in op het ontstaan van een zeer concurrerende omgeving waarbinnen de zorg uit de segmenten 1 en 2 wordt aangeboden. De patiënt is vooral ‘klant’ en de differentiatie tussen medisch specialisten neemt op verschillende fronten sterk toe. Het vrije ondernemerschap bij medisch specialisten zal domineren en in vele vormen voorkomen.

Het transformatiescenario is hiervan in veel opzichten de tegenpool. Uitgangspunt is dat marktwerking in de zorg mislukt. Als de kosten de pan uit rijzen en de zorg vastloopt in toezichts- en handhavingsbureaucratie zal het tij omslaan en zal de overheid teruggrijpen op aanbodbeheersing.

Ook het transformatiescenario gaat uit van grote veranderingen in de medisch-specialistische zorg, maar deze zullen vooral worden vormgegeven vanuit bestaande ziekenhuisorganisaties. Om de kosten te beheersen moeten instellingen zich aanpassen om de gewenste doelmatigheid te bereiken. Zij transformeren als het ware. Het segmentmodel speelt hierbij een belangrijke rol. Door gelijksoortige medisch-specialistische zorg te clusteren is ook in een niet-concurrerende omgeving doelmatigheidswinst te behalen.

Duidelijk is wel dat de differentiatie tussen medisch specialisten in dit scenario beperkter zal zijn. Daarnaast is er minder ruimte voor het vrije ondernemerschap; op den duur zullen de meeste medisch specialisten het dienstverband als vestigingsvorm prefereren.

Het rapport besluit met enkele aanbevelingen:

- Marktwerking verdient een serieuze kans. Met name geldt dit voor de basiszorg.

- Organiseer de medisch-specialistische zorg zo veel mogelijk in segmenten. Door de zorg organisatorisch en in marktpositionering meer te benaderen op basis van voorspelbaarheid van het zorgproces en het volume zijn grote voordelen te behalen op het gebied van doelmatigheid en patiëntgerichtheid.

- Verbeter beleids- en management-participatie van medisch specialisten.

- Ontwikkel human-resourcemanagement voor medisch specialisten; zij werken steeds gedifferentieerder en hebben meer keuzemogelijkheden. Daarom moet bewuster worden omgegaan met hun carrièrepad.

- Productie- en prestatieprikkels voor iedere medisch specialist. Een relatie tussen prestatie en beloning bevordert de gelijkgerichtheid van alle medisch specialisten.

Drs. G.R. Meijer, rayonmanager bij de Orde van Medisch Specialisten, was als projectleider betrokken bij het project ‘Medisch specialist in perspectief’

Correspondentieadres: Orde van Medisch Specialisten, Postbus 20057, 3502 LB Utrecht, tel. 030 298 5139.

SAMENVATTING

- De Orde van Medisch Specialisten heeft op 15 april 2005 het eerste rapport ‘Medisch specialist in perspectief’ overhandigd aan het ministerie van VWS. Hierin wordt de toekomst van de medisch-specialistische zorg verkend.

- Marktwerking zal de komende jaren centraal staan in de ontwikkeling van de medisch-specialistische zorg. De zorg zal meer gesegmenteerd raken. Met name de zorg waarbij de processen goed voorspelbaar zijn zullen onderhavig zijn aan marktwerking en vooral gedeconcentreerd worden aangeboden.

- De medisch-specialistische be-roeps-uitoefening zal verder differentiëren.

- Er worden twee mogelijke scenario’s beschreven: een concurrentie-scenario en een transformatiescenario.

Klik hier voor het PDF-bestand van dit artikel