Een kamp voor ontheemden

Vrouw tussen mannen, man tussen vrouwen

Nog maar enkele decennia geleden was de artsenij een compleet mannenbolwerk. Nu is bijna driekwart van de geneeskundestudenten vrouw. Vrouwelijke én mannelijke dokters beschrijven hun ervaringen met het andere geslacht. Van weerzin tot wijze lessen.

Een kamp voor ontheemden

In 2002 werkte ik zes maanden met Artsen zonder Grenzen in het grensgebied van Pakistan en Afghanistan. We verleenden er eerstelijns­gezondheidszorg aan ongeveer 80.000 Afghaanse vluchtelingen in Pakistan, in een niemandsland op de grens, en in een kamp voor ontheemden in Afghanistan. Als jonge vrouwelijke basisarts met ruim een jaar werkervaring en diploma Tropical Medicine and Hygiene dat ik net had gehaald aan de Liverpool School of Tropical Medicine, zou ik twaalf lokale artsen superviseren.

Het was weinig verbazingwekkend dat de lokale Afghaanse en Pakistaanse artsen op een na allemaal mannen waren. Afghanen, en ook veel streng islamitische Pakistanen, zijn in hun cultuur niet gewend om samen te werken met vrouwen. Met inspanningen van beide kanten verliep dat goed. De Afghaanse en Pakistaanse artsen hadden een grote honger naar nieuwe ontwikkelingen. Met mijn net afgeronde tropencursus had ik veel parate en actuele kennis die ik kon overdragen.

Moeilijke momenten waren er ook: de arts die constant malaria diagnosticeerde terwijl dat op dat moment en in die omgeving amper voorkwam, en die niet openstond voor feedback. De ongeveer 30-jarige arts die ging trouwen met een 13-jarig meisje dat niet naar school was geweest. De vriendelijke, genuanceerde arts die vertelde dat zijn 9-jarig dochtertje ‘niet meer naar school wilde’ en wiens vrouw sinds hun 10-jarig huwelijk maar tweemaal op straat was geweest, beide keren met hem.

Ook mijn volgende uitzending naar Congo was niet mis. Een lokale rebellenhoofdman, in het gezelschap van twee goed bewapende body­guards, vond mij wel interessant en zei indringend: ‘Je t’aime! Écoute, je t’aime!’ – een situatie die ook Congolese vrouwen meemaken, vaak met een verkrachting als resultaat. Ik had geluk: de rebel besloot me te laten lopen. Dat ik blank ben, met een mannelijke collega was en voor Artsen zonder Grenzen werkte, hielp waarschijnlijk wel, maar even voelde ik de angst die Congolese vrouwen constant voelen. In onze kliniek zagen we veel verkrachte vrouwen. Sommigen hadden reconstructieve chirurgie nodig. En altijd was er de schaamte, verstoting door familie en de angst voor vergelding als ze met verpleegkundigen of artsen zouden praten over wat ze was overkomen. Een angst die op een dag terecht leek, toen rebellen het medische register opeisten.