De medische metafoor

Het is nog niet eens zo lang geleden dat dokters kanker een ‘vlek’ noemden. Zonder dat we het doorhebben, gebruiken we dagelijks de metafoor als stijlfiguur om de patiënt uit te leggen wat er aan scheelt. Het hart wordt een pomp, de nieren een filter en voor infectieziekten worden al snel militaire termen als ‘ten strijde trekkende legers’ gebruikt. Het is daarom de taal die de geneeskunde ook een beetje tot geneeskunst maakt.

Toch is de metafoor een listig instrument. Het doel is duidelijk: ziekte-inzicht voor de patiënt door het gebruiken van een term die hij uit het dagelijkse leven kent. De keerzijde is dat de patiënt zijn ziekte alle eigenschappen toedicht van het in de metafoor gebruikte voorwerp of beeld. ‘Als mijn pomp niet meer werkt, dokter, zet er dan maar een nieuwe in.’ En de ‘vlek’ rammelt helemaal als vergelijking, want wie begrijpt dat je daarmee een vaak onuitwisbare ziekte bedoelt?

Natuurlijk begrijpt de meerderheid van de patiënten de nuances van het gebruikte voorbeeld wel. Maar niet iedereen. Toen ik een paar jaar als arts-assistent in de prachtwijken van Rotterdam-Zuid werkte, had ik al moeite genoeg om patiënten eerst uit te leggen dat ze ziek waren. ‘U bent ziek en als we niets doen gaat u dood’ in plaats van ‘U moet uw vaten zien als een buizensysteem waar nu een propje een verstopping veroorzaakt’. Overigens was het praktische inzicht van sommige patiënten dan wel weer verbluffend, zoals een notoire intraveneus drugsgebruikster, die na analyse op de spoedeisende hulp weer naar huis mocht en vroeg of haar infuusnaald mocht blijven zitten. ‘Handig voor thuis’, waren haar letterlijke woorden.

Recent publiceerde de New England Journal of Medicine drie artikelen die mij aan de metafoor deden denken. Het waren artikelen over het abdominaal aneurysma, waaronder ook een Nederlandse trial die de open procedure met een endovasculaire procedure vergeleek. De metaforen laten zich raden: het aneurysma heet ‘tijdbom’ en de endovasculaire procedure heet ‘kijkoperatie’. Ook hier ligt het gevaar van de metafoor op de loer. Want een tijdbom gaat altijd af, maar een aneurysma knapt niet altijd. En hoe leg je een patiënt met een aneurysma van 4,9 centimeter uit dat zijn tijdbom nog niet geopereerd hoeft te worden? Ook vermoed ik dat er patiënten zijn die echt denken dat er tijdens een kijkoperatie alleen maar wordt gekeken.

Iedere dokter weet dat misverstanden bij patiënten bijna altijd op communicatie terug te voeren zijn. De balans tussen ziekte-inzicht of verwarring door het gebruiken van een metafoor is daarom waarachtig geneeskunst. Overigens bleek uit alle drie de onderzoeken dat de ‘kijkoperatie’ op lange termijn dezelfde mortaliteit gaf als de open procedure en zelfs meer heroperaties en kosten met zich meebracht. Ook dat is geneeskunst: inzien dat nieuw niet altijd beter is.

Ewout Hoorn

De artikelen in de NEJM:

• Endovascular versus Open Repair of Abdominal Aortic Aneurysm
• Endovascular Repair of Aortic Aneurysm in Patients Physically Ineligible for Open...
• Long-Term Outcome of Open or Endovascular Repair of Abdominal Aortic Aneurysm
  

Alle columns in de rubriek Welbeschouwd