Laatste nieuws
Louis Verschoor Atie Verschoor
8 minuten leestijd

Woningisolatie met PUR moet in de ban

4 reacties

Bij het aanbrengen van polyurethaan kunnen gevaarlijke stoffen vrijkomen

Veel woningen worden geïsoleerd met polyurethaan (PUR). Bij het aanbrengen en ook later nog, kunnen stoffen vrijkomen die de gezondheid soms blijvend kunnen schaden. Daarom zou deze isolatiemethode verboden moeten worden.

Nieuwbouwwoningen worden geïsoleerd om energie te besparen. Mede door subsidie van de overheid worden ook steeds meer bestaande woningen van isolatie voorzien. Een veel gebruikt isolatiemateriaal is polyurethaan (PUR). In de fabriek worden PUR-platen onder gecontroleerde omstandigheden en door beschermde werknemers vervaardigd. Bij het isoleren van kruipruimten in bestaande woningen wordt vaak gespoten PUR toegepast. Hierbij worden ter plaatse de componenten van PUR, isocyanaten en polyolen, gemengd en met een blaasmiddel, fluorkoolwaterstoffen, in de te isoleren ruimte gespoten. De chemische fabriek wordt als het ware in huis gehaald.


Het isolatieproces
PUR-schuim wordt op locatie vervaardigd. Twee voorverwarmde (40-60 ºC) mengsels, polyol en isocyanaat, worden samengevoegd. Door een chemische, exotherme reactie (een reactie waarbij warmte vrijkomt) komt de polymerisatie op gang. Door toevoeging van een blaasmiddel verkrijgt men het schuim. Door de polymerisatie hardt het schuim uit en ontstaat de isolerende werking. Het harden van het schuim duurt gemiddeld 24 tot 72 uur. Als het poly-urethaan niet volgens voorschrift wordt gespoten, kan het uitharden veel langer duren. Tijdens het uitharden blijft het schuim schadelijk door het vrijkomen van polyolen, isocyanaat, blaasgas (HCFK) en andere componenten. Bewoners die tijdens de isolatiewerkzaamheden in huis verblijven, lopen het risico aan hoge concentraties van deze stoffen te worden blootgesteld met als gevolg sensibilisatie voor isocyanaten. Voor wie eenmaal is gesensibiliseerd, is er geen veilige concentratie (grenswaarde) waaronder geen klachten meer optreden.13

Voor een optimaal isolatie-effect moet het schuim in dunne lagen worden gespoten. Bij het inspuiten onder druk met blaasgassen, kunnen de PUR-componenten als damp, gas, stof en aerosol de woning binnendringen via het geopende kruipluik, gaten, spleten en leidingdoorgangen in de vloer. Deze stoffen blijven plakken aan alle oppervlakken in de woning. Gesensibiliseerde mensen kunnen daardoor hun huis niet meer betreden zonder opnieuw klachten te krijgen.

Eerder aangebracht PUR kan ook later gezondheidsklachten veroorzaken, bijvoorbeeld bij brand of werkzaamheden. Bij verbranding komen zeer schadelijke gassen vrij zoals isocyanaten en cyanides. Bij werkzaamheden in de kruipruimte (verwijdering of zagen in PUR) of afbraak van het pand kunnen opnieuw schadelijke stoffen vrijkomen.


Gevaren
Het gevolg is dat de bewoners kunnen worden blootgesteld aan vrijkomende componenten van PUR. De gezondheidsrisico’s die dat met zich meebrengt, zijn in te delen naar de mate waarin men aan de toxische stoffen wordt blootgesteld. Degenen die het isolatiewerk verrichten, worden het meest blootgesteld.1 Zij moeten bij het aanbrengen huid- en adembescherming gebruiken, zodat de toxische stoffen niet met hun huid of luchtwegen in contact kunnen komen. Zij moeten een chemicaliënbestendige overall dragen, een volgelaatsmasker met perslucht en chemicaliënbestendige handschoenen.2

Zijn de bewoners tijdens of de eerste dagen na de klus in huis, dan lopen ook zij risico te worden blootgesteld aan isocyanaten en andere schadelijke componenten.3 Er zijn mogelijkheden om de blootstelling van bewoners te verminderen, zoals geforceerde afzuiging van de kruipruimte, het sluiten van het luik en het isoleren bij gecontroleerde, lage luchtvochtigheid van de kruipruimte. Deze maatregelen worden in de praktijk echter niet of onvoldoende uitgevoerd.

Blootgesteld
De toxische en sensibiliserende effecten van isocyanaten zijn al langer bekend.4-6 Op de voorgrond staan afwijkingen van de huid en de luchtwegen. Het betreft overwegend beroepsmatige blootstelling. Veelvoorkomende klachten zijn: irritatie van de ogen en de luchtwegen, astma, huidafwijkingen en maag-darmklachten. Blootstelling aan isocyanaten is de belangrijkste oorzaak van beroepsastma.7 Inmiddels zijn er ook meldingen over toxische effecten van niet-beroepsmatige blootstelling.8 Een groot probleem is het optreden van sensibilisatie voor isocyanaten wat gepaard gaat met benauwdheidsklachten, irritatie van de ogen, jeuk, misselijkheid, hoofdpijn en spierpijn, koorts en griepachtige klachten (systemische klachten).9-12 Er is namelijk geen veilige grenswaarde waaronder eenmaal gesensibiliseerde personen geen klachten krijgen.13 Volledig mijden van blootstelling is voor hen de enige oplossing.

Bewoners
Bewoners worden niet voorgelicht over de mogelijke gezondheidsschade. Sinds 2011 kunnen ze zich met gezondheidsklachten melden bij Expertise Centre Environmental Medicine, onderdeel van het Rijnstate Ziekenhuis in Arnhem. Daar kwamen in het afgelopen jaar elf personen uit zeven families met gezondheidsklachten door woningisolatie met gespoten PUR (in alle gevallen de kruipruimte). Om het verband tussen gezondheidsklachten en blootstelling aan stoffen te kunnen vaststellen moet aan drie voorwaarden zijn voldaan.14 Alle onderzochte personen voldeden aan de trias van Hunter:

1. De verschijnselen kwamen overeen met de in de literatuur bekende afwijkingen bij blootstelling aan isocyanaten.

2. De blootstelling was zodanig hoog dat de verschijnselen konden optreden.

3. Er was een duidelijke relatie in de tijd tussen blootstelling en klachten.

Bovendien konden de klachten bij geen van de personen op een andere manier worden verklaard.

Alle elf bewoners hadden klachten van de slijmvliezen in de mondkeelholte en/of de luchtwegen en/of het maag-darmkanaal. Ook toonden ze allemaal tekenen van sensibilisatie voor isocyanaten waardoor zij niet langer zonder klachten in hun huis konden verblijven. De klachten namen alleen af door elke blootstelling volledig te vermijden. Op blz. 541 een overzicht van de klachten bij deze elf personen.

Patiënt 6 had ook acute neurotoxische verschijnselen op de avond van de dag dat het isolatiewerk had plaatsgevonden, die niet zijn te verklaren door blootstelling aan isocyanaten. Het meest waarschijnlijk is dat deze klachten zijn veroorzaakt door het blaasgas. ’s Avonds wilde hij de convectorput van de kruipruimte luchtdicht afsluiten om zo de enorme stank in de woonkamer tegen te gaan. Hiertoe hing hij met zijn hoofd in de convectorput. Al snel moest hij deze klus staken omdat hij acuut onwel werd; hij had hevige hoofdpijn, duizeligheid, misselijkheid, braakneigingen, desoriëntatie en moeite om zich te concentreren. Pas na een lang verblijf in de buitenlucht namen de klachten af. Doordat het blaasgas zwaarder is dan lucht was de concentratie ervan in de convector put en laag boven de grond het hoogst.

Strenge voorschriften
In de Verenigde Staten hebben gezondheidsklachten van bewoners na isolatiewerkzaam-heden met gespoten PUR geleid tot stringente voorschriften van de overheid.15 Bovendien heeft het National Institute for Occupational Safety and Health (NIOSH) voorschriften gepubliceerd om werknemers die PUR spuiten te beschermen.2 15 De Environmental Protection Agency (EPA) overweegt een ban of restrictie voor het gebruik van SPF (gesprayde tweecomponenten-PUR) voor consumentendoeleinden. In 2011 heeft de Europese Unie de veiligheidsvoorschriften voor gebruik van isocyanaten aangescherpt.16

Topje van de ijsberg
Ongetwijfeld hebben wij in ons expertisecentrum slechts het topje van de ijsberg gezien. Enerzijds omdat mensen niet snel het verband met de isolatiewerkzaamheden leggen, anderzijds omdat artsen onvoldoende bekend zijn met de schadelijke effecten van toxische stoffen op de gezondheid.17 Het is tijd dat ook in Nederland maatregelen worden genomen. Op zijn minst zullen ook in Nederland de stringente (wettelijke) voorwaarden, zoals in de Verenigde Staten van toepassing, moeten gaan gelden en gecontroleerd worden op naleving. Daarnaast is het de vraag of het wenselijk is om PUR in bestaande woningen toe te passen. Blootstelling aan isocyanaten is een van de meest voorkomende oorzaken van sensibilisatie.12 18 Sensibilisatie leidt tot een steeds heftiger reactie op steeds kleinere hoeveelheden isocyanaat waarbij geen ondergrens voor reactie bestaat. Tot 30 procent van de werknemers die met isocyanaten werken – en die over het algemeen goed zijn beschermd – krijgt hiermee te maken. Isolatie met gespoten PUR in woonhuizen leidt tot een niet te voorspellen aantal mensen met sensibilisatie voor isocyanaten. Nu al is de consequentie van gesensibiliseerde bewoners dat zij niet meer in hun huis kunnen blijven wonen, en het grootste deel van hun inboedel moeten achterlaten. Het is zaak zo snel mogelijk een oplossing voor dit probleem te vinden. Ook de Europese Vereniging van PUR-producenten (ISOPA) erkent het probleem en dringt aan op strenge voorschriften. De beste oplossing is uiteraard een verbod op het gebruik van gespoten PUR voor de isolatie van woonhuizen.



Gezondheidsklachten van bewoners

Overzicht van de gezondheidsklachten van bewoners bij wie de kruipruimte is geïsoleerd met gespoten PUR.

patiënt  klachten
1 ♂       prikkelhoest, oogklachten, concentratiestoornissen
2 ♀       benauwdheid, oogklachten, slikklachten, algemene malaise
3 ♂       keelpijn, slikklachten, maagpijn, huiduitslag met jeuk , spierpijn,
            concentratiestoornissen
4 ♂       keelpijn, hoesten, pustels op mondslijmvlies
5 ♀       pijn bij ademhalen, productieve hoest, oogklachten, huiduitslag met jeuk
6 ♂       keelklachten, hoesten, hoofdpijn, acute neurotoxische verschijnselen
7 ♀       astma-aanvallen, irritatie mondkeelholte, tongklachten, spierpijn, onwel geworden
            door stank
8 ♀       benauwdheid, vermoeidheid, hoofdpijn, oogklachten
9 ♀       benauwdheid, algemene malaise, koortsaanvallen met dyspneu, braken en diarree,
            vermoeidheid
10 ♀     benauwdheid, oogklachten, hoofdpijn, huidafwijkingen, algemene malaise, duizeligheid
11 ♀     benauwdheid, keelpijn, tongklachten, darmklachten



Louis Verschoor, internist

Atie Verschoor, chemicus

Expertise Centre Environmental Medicine, Rijnstate Ziekenhuis Arnhem

Correspondentieadres: l.verschoor@environmental-medicine.nl; c.c.: redactie@medischcontact.nl

Geen belangenverstrengeling gemeld.



Zie ook:

Voetnoten

1. Crespo J, Galan J. Exposure to MDI during the process of insulating buildings with sprayed polyurethane foam. Ann Occup Hyg 1999; 43: 415-9.
2. National Institute for Occupational Safety and Health (NIOSH, USA). Preventing Asthma and Death from MDI* Exposure During Spray-on Truck Bed Liner and Related Applications. www.cdc.gov/niosh-United States.
3. Tsuang W, Huang TYC. Astma induced by exposure to Spray Polyurethane Foam Insulation in a Residential Home. JOEM. 2012; 54: 272-3.
4. Porter CV, Higgins RL, Scheel LD. A retrospective study of clinical, physiologic, and immunologic changes in workers exposed to toluene diisocyanate. Am Ind Hyg Assoc J. 1975; 36: 159-68.
5. Brooks SM, Weiss MA, Bernstein IL. Reactive airways dysfunction syndrome (RADS). Persistent asthma syndrome after high level irritant exposures. Chest. 1985; 88: 376-84.
6. Bauer X, Marek W, Ammon J et al. Respiratory and other hazards of isocyanates. Int Arch Occup Environ Health. 1994; 66: 141-52.
7. Fisseler-Eckhoff A, Bartsch H, Zinsky R, Schirren J. Environmental isocyanate-induced asthma: morphologic and pathogenetic aspects of an increasing occupational disease. Int J Environ Res Public Health. 2011; 8: 3672-87.
8. Jan RL, Chen SH, Chang HY, Yeh HJ, Shieh CC, Wang JY. Asthma-like syndrome in school children after accidental exposure to xylene and methylene diphenyl diisocyanate. J Microbiol Immunol Infect 2008; 41: 337-41.
9. Baur X, Dewair M, Rommelt H. Acute airway obstruction followed by hypersensitivity pneumonitis in an isocyanate (MDI) worker. J Occup Med. 1984; 26: 285-7.
10. Erjefalt I, Persson CGA. Increased sensitivity to toluene diisocyanate (TDI) in airways previously exposed to low doses of TDI. Clin Exp Allergy. 1992; 22: 854-62.
11. European Chemicals Bureau, Institute for Health and Consumer Protection: European Union Risk-Assessment Report. 2005; 59: methylenediphenyl diisocyanate (mdi), CAS#: 26447-40-5, EINECS#: 247-714-0. Publication: EUR 22104 EN.
12. Pronk A, Preller L, Raulf-Heimsoth M, Jonkers ICL, Lammers JW, Wouters IM, Doekes G, Wisnewski AV, Heederik D. Respiratory symptoms, sensitization, and exposure-response relationships in spray painters exposed to isocyanates. Am j Respir Crit Care Med 2007; 176: 1090-7.
13. Environmental Protection Agency (EPA, USA). http://epa.gov/dfe/spf/health concerns.html
14. Verschoor L, Verschoor AH. Klinische les ‘Ziek door blootstelling aan toxische stoffen op het werk. Ned Tijdschr Geneesk 2009; 153:B312.
15. Environmental Protection Agency (EPA, USA). Spray Polyurethane Foam (SPF) Home. http://epa.gov/dfe/pubs/projects/spf/spray polyurethane foam.html.
16. Position paper: EU, MDI-containing consumer products. 2011-05-31. www.isopa.org
17. Verschoor AH, Verschoor L. Gevaarlijke stoffen: Gezondheidseffect onbekend. Medisch Contact 2003; 58: 379-82.
18. Bakerly ND, Moore VC, Vellore AD, Jaakkola MS, Robertson AS, Burge PS. Fifteen-year trends in occupational asthma: Data from the Shield surveillance scheme. Occup Med (London) 2008; 58: 169-74.

<b>Download dit artikel (PDF)</b>
Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • E. Vangronsveld &amp; R. Van den Bosch

    ISOPA, Brussels, Belgie

    Gespoten PUR-schuim als isolatiemateriaal is, als het op de beoogde manier wordt toegepast en op de juiste manier wordt gebruikt, niet gevaarlijk voor de gezondheid en veiligheid van mens, dier en milieu. Het is in de afgelopen 30 jaar in Nederland a...l in meer dan 10.000 kruipruimtes per jaar veilig aangebracht. Zoals blijkt uit het in 2006 gelanceerde ‘Walk the Talk’-programma nemen ISOPA en de PUR-sector gezondheid en veiligheid serieus omdat het in ons aller belang is dat ons product veilig is.

    ISOPA is zich bewust van recente gezondheidsklachten en betuigen ons medeleven aan degenen die gezondheidsproblemen hebben ervaren. Het is echter van belang om te benadrukken dat de oorzaken van deze gezondheidsklachten nog niet zijn vastgesteld, in tegenstelling tot wat drs. Atie en Louis Verschoor van het Expertise Centre Environmental Medicine schrijven in een artikel dat op 6 maart door Medisch Contact is gepubliceerd.

    ISOPA wijst erop dat het artikel een aantal onjuiste beweringen bevat over gespoten PUR-schuim. Zoals wordt ondersteund door commentaren op Medisch Contact is het automatische verband tussen gezondheidsklachten en gespoten PUR-schuim voorbarig. Het is belangrijk om te benadrukken dat degenen die gezondheidsklachten hebben geuit nog niet officieel medisch zijn getest. Zoals wij al rechtstreeks met dr. Atie Verschoor hebben besproken, bevelen ISOPA aan dat gespecialiseerde instituten testen uitvoeren om de ware oorzaak achter de gezondheidsklachten te achterhalen.

    ISOPA heeft in de afgelopen maanden proactief aan verbeterde gezondheids- en veiligheidsnormen gewerkt met de PUR-sector, bevoegde aanbrengers van gespoten PUR-schuimsystemen, Nederlandse autoriteiten en andere belanghebbenden, onder wie dr. Atie Verschoor, om een door de industrie gesteund programma op te zetten dat zal leiden tot meetbare verbeteringen van de veiligheidsnormen. De elementen van dit programma zijn vastgelegd en de implementatie ervan is in het eerste kwartaal van 2013 begonnen

  • ,

    Verschoor en Verschoor stellen dat er een directe relatie bestaat tussen PUR-vloerisolatie, sensibilisatie voor isocyanaten en gezondheidsklachten. Maar noch de blootstelling aan isocyanaten noch de gemelde klachten zijn door ECEM (Expertise Centre E...nvironmental Medicine van ziekenhuis Rijnstate) objectief onderzocht. Er is slechts een vermoeden van een relatie. Het is nog niet precies bekend welke stoffen bij het aanbrengen van PUR-isolatie vrijkomen; evenmin is bekend hoe hoog de blootstelling van bewoners is geweest bij het aanbrengen van PUR en de dagen daarna. TNO doet hiernaar onderzoek maar de resultaten daarvan zijn nog niet bekend.

    De beschreven gezondheidsklachten zijn niet specifiek voor blootstelling aan isocyanaten. GGD’en zien dagelijks mensen met dergelijke klachten. Vaak is er sprake van attributie in plaats van een echte relatie met de blootstelling. Het is dan niet alleen belangrijk aandacht te geven aan de geuite zorgen, maar ook goed onderzoek te doen om het bestaan van een dergelijke relatie te kunnen ontkrachten en mensen te ondersteunen in de acceptatie daarvan.
    Door de hype rond PUR melden zich nu regelmatig mensen bij de GGD met klachten die worden toegeschreven aan PUR-isolatie, die ooit is toegepast in hun woning.

    Het is niet uitgesloten dat in enkele gevallen door fouten of onachtzaamheid bewoners zijn blootgesteld aan verhoogde concentraties van stoffen als isocyanaten, maar in het artikel wordt gesteld dat er hoe dan ook sprake is van een hoge blootstelling die tot gezondheidsklachten leidt. Een relatie in de tijd tussen blootstelling en klachten is dan nog het enige steekhoudende argument om in ieder geval nader en degelijk onderzoek te doen.
    Het wordt tijd voor verantwoorde zorg door zorgvuldig onderzoek.

    Rik van de Weerdt, arts M&G medische milieukunde, toxicoloog
    Jos Rooijackers, longarts
    Marianne Leenders, anesthesioloog, toxicoloog
    Henk Jans, arts M&G medische milieukunde, chemicus, Nijmegen

  • W.F. Botger

    bedrijfsarts, HEERENVEEN

    Collega Renckens geeft aan niets van PUR-schuim te weten en dat blijkt ook uit zijn reactie. Niet gehinderd door enige kennis van zaken orakelt hij zijn eigen 'expert-mening', zoals bekend het hoogst haalbare niveau in EBM (voor degenen die dit niet ...herkennen, dit is ironisch bedoeld). Voor isocyanaten (en dus PUR-schuim) is overtuigend bewijs voor het sensibiliserend vermogen en de allergische slijmvliesreacties daarop. Ook voor OPS is voldoende evidence. Dat er inderdaad ook voorbeelden zijn van onbewezen claims rechtvaardigt niet zijn ongenuanceerde stellingname. Hij schaart zich zo bij de grote groep mensen die over van alles en nog wat een mening hebben zonder voldoende achtegrondkennis te hebben. Dat is een academisch opgeleide arts onwaardig.

  • C.N.M. Renckens

    vrouwenarts i.r., HOORN NH

    Nadat het NTvG vorige week nog een mooi artikel publiceerde over conversie komt Medisch Contact met alweer een nieuwe onbegrepen ziekte, die door het Expertise Centre Environmental Medicine Centrum uit Arnhem volstrekt serieus wordt genomen en waarbi...j de roep om maatregelen luid klinkt. Aangemoedigd door het NOS journaal, dat tot twee maal toe ‘slachtoffers’ van PUR schuim isolatie in beeld bracht, meldden zich al weer nieuwe gevallen. Vanuit de bekende kippendrift van ons parlement werd vorige week in het vragenuurtje aan minister Blok gevraagd PUR maar direct te verbieden. Daar voelde de minister terecht helemaal niets voor. De producent erkent het probleem (wat kan hij anders doen tegen deze publiciteit?) en Blok wacht daar eerst maar eens op.
    Onbegrepen klachten zijn in het verleden toegeschreven aan amalgaamvullingen (‘amalgaamziekte’), oplosmiddelen in verf (‘schildersziekte’ ook wel OPS geheten), onvoldoende ventilatie (‘sick building syndrome’), elektromagnetische velden en stopcontacten (‘electrosensitivity’) en milieuvervuiling (‘multiple chemical sensitivity’). Bij veel van deze diagnosen ontbreekt een betrouwbare diagnostische test en blijken de symptomen bij stiekeme exposure niet reproduceerbaar. De diagnosen treden vooral op als er in de media wordt bericht en de gevallen concentreren zich vaak in en rond de praktijken van sympathiserende artsen-experts. Er is altijd een actieve patiëntenvereniging, die voorlichting gaat geven aan ‘burgers en artsen’. Patiënten in spe en hun advocaten weten de praktijken van deze sympathisanten altijd feilloos te vinden. Ik weet niets van PUR schuim dan dat ik er in mijn huis al veel plezier van heb gehad en herken in de hype rond de ‘PUR slachtoffers’ erg veel elementen, die wij maar al te goed kennen uit het lijstje van eerbiedwaardige voorgangers als hierboven opgesomd. Het kan zijn dat ik mij vergis, maar voor ingrijpende maatregelen, zoals bepleit door de beide Verschoors, lijken mij vooralsnog onvoldoende gronden aanwezig.

 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.