Boeken: Alzheimer in duplo

De een, wetenschapsjournalist Koos Neuvel, begon zijn boek omdat zijn moeder alzheimer kreeg, de ander, wetenschapsjournalist Kirsten Emous, omdat een tante erdoor werd getroffen. Hun beide boeken, respectievelijk Alzheimer. Biografie van een ziekte en De Doolhof van Tante An, zijn beide breed van opzet. De geschiedenis van de ziekte, de zorg voor de patiënten, het wetenschappelijk onderzoek – het wordt allemaal uit de doeken gedaan. Bij Neuvel lezen we dat de ziekte van Alzheimer aan het begin van de twintigste eeuw niet dezelfde ziekte is als die van een eeuw later. Hij demonstreert dat heel fraai aan de hand van de lotgevallen van psychiater en schrijver Frederik van Eeden – onlangs ook al aan de vergetelheid ontrukt door Douwe Draaisma in diens De Dromenwever. Als zich bij Van Eeden zo rond zijn 60ste verschijnselen van geestelijke achteruitgang voordoen, is dat geen reden om bij hem de ziekte met de naam van zijn Duitse collega-psychiater te diagnosticeren. Een verslechterend geheugen wordt dan niet als een symptoom van een hersenziekte gezien. Hij ervaart zichzelf ook niet als een zieke, zoals hij dat wel zou doen als hij bijvoorbeeld koorts zou hebben. Ook niet als de haperingen in zijn gedrag voor hemzelf en anderen overduidelijk worden.

Neuvel beschrijft hoe en waarom de duiding van zulke symptomen in de daaropvolgende decennia verandert en hoe de ziekte van Alzheimer, sinds het midden van de jaren zeventig, niet langer ‘een no man’s land maar een hotspot van de wetenschap’ wordt. Martin Roth draagt eraan bij, als hij preseniele dementie laat samenvallen met seniele dementie en stelt dat dementie niet samenvalt met veroudering. Er is voortaan goedaardige en ziekelijke vergeetachtigheid.

De kwestie of de ziekte een radicale breuk met het normale, gezonde ouder worden markeert, of ‘slechts’ versnelde en in wezen onontkoombare veroudering is, loopt als een van de rode draden door zijn boek. Hij laat daarbij heel goed zien waar onze angst voor de ziekte op teruggaat. Het is een ziekte, schrijft Neuvel, die bij uitstek geschikt is ‘om de zwarte keerzijde te belichamen van hedendaagse waarden als individualiteit, onafhankelijkheid, denkkracht en communicatief vermogen’.

Neuvel blinkt uit in zijn coherente visie op het onderwerp. Hij trakteert ons bovendien op een prachtige reportage over het reilen en zeilen in het verpleeghuis. Emous blijft daar wat bij achter, maar niet veel. Haar boek is wat basaler, en wat zakelijker in opzet en aanpak. Maar de beschrijvingen van het lot van haar tante zijn ontroerend en precies. Ze verwerkte bovendien een enorme vracht literatuur, veel meer dan Neuvel. Conclusie: twee goede boeken over alzheimer. Wat een luxe. - Henk Maassen

Alzheimer. Biografie van een ziekte, Koos Neuvel, Podium, 352 blz., 22,50 euro.
De Doolhof van Tante An, Kirsten Emous, Gibbon Uitgeefagentschap, 320 blz, 24,90 euro.