Mes

Mes – Gedachten na een poging tot moord, Salman Rushdie (vertaling: Karina van Santen en Martine Vosmaer). Pluim, 216 blz., 21,99 euro.

bestellen

Plots gebeurde het alsnog. Ruim 33 jaar nadat ayatollah Khomeini een fatwa tegen Salman Rushdie uitvaardigde vanwege vermeende godslastering in zijn boek De duivelsverzen.

Tijdens een lezing, in 2022, ging een jonge moslim Rushdie met een mes te lijf. De aanval duurde 27 seconden, voldoende tijd voor vijftien messteken met levensbedreigende gevolgen: verwondingen aan linkerhand (de pezen waren doorgesneden), onderbuik, lever, en snijwonden in hals en gezicht. De steek in zijn rechteroog doorkliefde de oogzenuw: ‘Het oog was enorm uitgerekt, puilde uit de kas en hing over mijn gezicht als een zachtgekookt ei.’

‘Ik heb in mijn leven wat problemen gehad met profeten en ik solliciteer niet naar die baan.’ Een voorbeeld van Rushdies sardonische humor. Net als de ‘metalen nietjes’ die het lijf bijeenhouden en de littekens op zijn borst, ogend ‘als een metro­plattegrond’.

Waarom hij dit boek Mes schreef? Expliciet gaat hij niet in op die vraag. Nuchter vertelt hij dat na een aantal scans zijn hersens nog bleken te werken, dus er was ‘geen excuus om niet te werken’. Rushdie ziet het alledaagse gebruiksvoorwerp ‘mes’ vooral als metafoor. Hij hanteert daarbij zijn eigen mes: taal. Want taal kan ‘de wereld open­snijden en de betekenis, de werking, de geheimen, de waarheden ervan blootleggen’. Zo komt Rushdie opnieuw uit bij de humanistische visie die heel zijn werk uitademt, een visie van blijvend belang omdat het woord ‘vrijheid’ onverkort een mijnenveld is.

Rushdie vreest dat al hetgeen hem in zijn leven is overkomen zijn werk gaat overschaduwen, en lezing van zijn boeken mogelijk zelfs overbodig maakt. De angst van een ware schrijver. Van algemener aard is een verzuchting aan het eind van zijn herstel: ‘De akelige verrassing was de rekening.’ Mes is een indringend egodocument dat qua zeggingskracht echter wat bleekjes afsteekt bij zijn grote romans.