Zuinig zijn met zorg en verantwoord nee zeggen

Voorzitterscolumn

Volgende week bespreekt de Tweede Kamer de begroting voor VWS. Het goede nieuws: in deze kabinetsperiode mogen de kosten van de zorg met 15 miljard euro stijgen. Het slechte nieuws: dit is niet genoeg om de stijgende zorgvraag op te vangen. Toch is tekort aan geld de komende jaren niet het belangrijkste probleem in de zorg. Dat is vooral een gebrek aan menskracht.

En dat wordt met extra geld niet opgelost. Wel door een doelmatig gebruik van het zorgaanbod en verantwoorde beheersing van de zorgvraag. Het eerste is vooral een opdracht aan zorgverleners, het tweede aan patiënten.

In het zorgaanbod valt nog een wereld te winnen om ondoelmatig gebruik tegen te gaan. Zo is er momenteel veel aandacht voor overbehandeling van ouderen. Ik denk dat we onnodig handelen kunnen voorkomen door niet óver maar mét patiënten te spreken over wat te doen bij een uitzichtloze aandoening. Ook de soms moeilijk te verklaren verschillen in aantallen behandelingen voor bepaalde aandoeningen tussen instellingen zetten je aan het denken. En doen we wel voldoende met de wetenschap dat met protocollair handelen veel winst valt te behalen? Circa 30 procent van ziekenhuisopnames van verpleeghuispatiënten kan worden voorkomen als de somatische zorg rond die patiënten meer protocollair en aan de hand van richtlijnen wordt uitgevoerd, viel recentelijk te lezen in een hoofdredactioneel commentaar in The New England Journal of Medicine. En in zijn uitstekende boek Het checklist-manifest merkt Atul Gawande op dat een groot aantal fouten in operatiekamers en intensivecareafdelingen vermijdbaar is, als behandelingen met checklists worden voorbereid. Ook valt nog veel te winnen met een meer integrale en generalistische benadering van met name ouderen met meervoudige chronische aandoeningen. Dit leidt tot minder fragmentatie van de zorg. En door aandacht voor gedrag en gezondheid naast zorg voor ziekte kunnen veel aandoeningen worden voorkomen.

Patiënten raken er steeds meer aan gewend
dat alles mogelijk is

Maar ook in de zorgvraag moeten we toe naar verantwoorde beheersing. Patiënten raken er steeds meer aan gewend dat alles mogelijk is en ook moet zijn. Zeker onder de gegeven financieel-economische omstandigheden kan dat niet. Dat vraagt van ons artsen dat wij leren verantwoord nee te zeggen, als patiënten een test of behandeling vragen die weinig tot niets toevoegt aan wat wij al weten of aan de levensverwachting of kwaliteit van leven. Iedereen weet dat er een einde is aan fossiele brandstoffen en dat overmatig gebruik slecht is voor het klimaat. Zuinig zijn met energie is voor vrijwel niemand een discussiepunt. Voor de zorg moet dat mijns inziens niet anders zijn. Ik heb er dan ook geen probleem mee om met een patiënt zo nodig de kosten van de zorg te bespreken, zolang die patiënt maar weet dat kosten geen enkele rol spelen als een test of behandeling noodzakelijk en zinvol is. De meeste patiënten begrijpen dat ook.

De uitdaging is dus om gezien het te verwachten personeelstekort zorg op maat te blijven leveren en patiënten er bewuster van te maken dat zorg een schaars goed wordt waar zuinig mee moet worden omgegaan, maar waar je op kunt rekenen als die echt nodig is.

Arie C. Nieuwenhuijzen Kruseman, voorzitter KNMG