Uitvoering Zorgakkoord verloopt traag: ‘Je hebt regie nodig’

Wat is ook alweer de leidende gedachte bij die zorgtransformaties?
Het idee is dat zorgaanbieders, zorgprofessionals, patiëntenorganisaties, zorgverzekeraars en gemeenten samen plannen maken voor fundamentele veranderingen in de organisatie van de zorg (zorgtransformaties dus) die aansluiten op de doelstellingen van het IZA. Daar is 2,8 miljard euro voor beschikbaar. Elk transformatieplan krijgt eerst een snelle toets; pakt die goed uit, dan kunnen de betrokken partijen aan de slag om een volledig plan op te stellen en voor te leggen voor een definitieve toets. In elke regio beoordelen de marktleidende zorgverzekeraars de plannen. Daar is een uitgebreid ‘beoordelingskader’ voor opgesteld waarin onder meer wordt gelet op aansluiting op de doelen van het IZA, of alle relevante partijen inclusief patiënten betrokken zijn en op de impact van het plan. Wat dat laatste betreft is een goede ‘businesscase’ cruciaal: daarin laten de plannenmakers zien wat de inzet van publieke middelen gaat opleveren.

Op 8 februari wordt een ‘versnellings­agenda’ besproken

Hoe staat het ervoor?
Sinds 1 februari van vorig jaar kunnen zorg­organisaties transformatieplannen indienen bij de zorgverzekeraars. Het ministerie van VWS laat weten dat er per half november 2023 144 aanvragen voor een snelle toets zijn aangeleverd. Van deze plannen zijn er 58 goedgekeurd. Die worden nu omgezet in volledige transformatieplannen. 44 waren (voorlopig) afgekeurd, 42 voorstellen zijn nog in beoordeling. Afkeuring is aan de orde als de impact onvoldoende is onderbouwd of als er nog aanvullende vragen zijn. Een andere vaker voorkomende afwijzingsgrond is dat het voorgestelde plan in de reguliere contractering met de verzekeraars kan worden meegenomen. De verwachting van zorgverzekeraars is overigens dat het merendeel van de plannen die door de snelle toets zijn gekomen wordt goedgekeurd bij de ­definitieve beoordeling.

Het aantal plannen stijgt, aldus VWS. Daar komt bij dat zorgaanbieders, zorgverzekeraars, gemeenten, en andere zorgpartijen in alle regio’s plannen hebben gemaakt over hoe ze samen de zorgverlening voor de toekomst gaan organiseren. Deze zogenaamde regio­plannen kunnen als input gebruikt worden voor het opstellen van transformatieplannen. De verwachting is dat daar veel nieuwe plannen uit zullen voortkomen.

Versnellingsagenda
Toch is het tot nu toe een langzaam proces: momenteel zijn er pas vier transformatieplannen definitief goedgekeurd. Er is inmiddels een ‘versnellingsagenda’ opgesteld die op

8 februari tijdens een bestuurlijk overleg over het IZA wordt besproken.

Dat het lastig is om succesvol voor de snelle toets te slagen, blijkt ook uit het feit dat partijen die dat wel lukt vaak al langer bezig waren, dus nog voordat het IZA een feit was. Zoals regio ­Midden-Holland waar alle zorgorganisaties en de vijf gemeenten al een aantal jaar samenwerken binnen het programma Gedeelde Zorg. Met het transformatieplan Samen op weg naar toekomstbestendige zorg zet het Groene Hart Ziekenhuis (GHZ) samen met de andere zorgaanbieders in Midden-Holland in op ‘het voorkomen van medisch-specialistische zorg, het organiseren van hybride zorgpaden, een goede ketenaanpak voor verbeterde uitstroom van patiënten en behoud van personeel’.

Verzekeraars
Dit transformatieplan wordt eind deze maand ingediend voor definitieve beoordeling, maar ook dan blijft de verzekeraar betrokken en kritisch, constateert Thijs Plokker, cardioloog in het GHZ, voorzitter van het medisch-specialistisch bedrijf en nauw betrokken bij de totstandkoming van het plan. Plokker legt uit: ‘Twintig zorgorganisaties en vijf gemeenten willen de zorg hier toegankelijk houden. Dat is hard nodig, want de bevolkingsgroei is in Midden-Holland met circa 25 procent een stuk hoger dan gemiddeld in Nederland. Als we niets doen dan zal daardoor de medisch-specialistische zorgvraag met 30 procent groeien – dat is financieel en door de schaarste aan zorgpersoneel niet haalbaar. Met het plan van het GHZ willen we de groei afbuigen naar maximaal 10 procent, door inzet van onder andere teleconsultatie en ­eerstelijnsdiagnostiek, digitale zorgpaden en monitoring op afstand. Het ziekenhuis heeft ­ 9 miljoen euro nodig om het voor elkaar te krijgen, en we schatten dat we daarmee minstens 32 miljoen euro aan zorgkosten voorkomen. Dat is onze businesscase, maar je moet voor de verzekeraars wel steeds hard kunnen maken dat die cijfers kloppen.’

Dat verzekeraars kritisch zijn is volgens Anne Marie Weggelaar, bijzonder hoogleraar innovatie en transformatie in de zorg aan Tilburg University, op zichzelf terecht. Want er wordt, zegt ze, ‘vaak heel veel geld aangevraagd – soms gaat het om tientallen miljoenen aan publieke middelen. Dat geld moet wel goed besteed worden. Maar ik ben ook wat ambivalent: hoe uitgebreid en onderbouwd willen we plannen maken voordat we durven innoveren, en dus experimenteren? Ik bedoel: als je alles wat je wilt veranderen al kunt opschrijven in je plan, dan verdient dat niet de aanduiding ‘innovatie’ en gaat het vaak al helemaal niet over transformatie. Dan rol je gewoon een bewezen aanpak uit en daarvoor hebben de zorgverzekeraars al ­voldoende mogelijkheden.’

Er zijn momenteel ruim tien programma’s om de zorg te transformeren. Die plannen vallen onder De Juiste Zorg op de Juiste Plek, maar je hebt bijvoorbeeld ook het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) en Wonen, Ondersteuning en Zorg Ouderen (WOZO). Is dat niet wat veel?

‘Ja’, zegt hoogleraar Weggelaar. ‘En ze hebben allemaal een andere aansturingsstructuur, programma-aanpak en incentives en daardoor werken ze langs elkaar heen.’ In alle landelijke programma’s voor de medisch-specialistische zorg tezamen zit ongeveer 26,3 miljard. ‘Mag ik voorzichtig concluderen dat er meer dan voldoende geld is voor innovatie en transformatie?’ Ze vreest bovendien dat er te veel tijd en geld opgaan aan complexe aanvraagprocedures, ingewikkelde verantwoordingen en uiteenlopende eisen van zorgverzekeraars. Dat gebeurde eerder ook bij de implementatie van het Hoofdlijnenakkoord. ‘Hebben we daarvan geleerd? Ik vraag het me af.’

Dat is niet haar enige kritiek. Weggelaar: ‘Of je nu passende zorg wil organiseren, wil digitaliseren of je wil het werk leuker maken zodat we onze verpleegkundigen vasthouden – steeds moeten al die losse programma’s met elkaar verbonden worden. Dat doen die programma’s niet zelf niet. En – heel belangrijk – bij alle transformatieplannen moet je daarom de zorgprofessionals betrekken, juist die moeten aan zet zijn. Te vaak is transformatie een zaak van beleidsmedewerkers en consultants; die groepen groeien niet voor niets als zelfrijzend bakmeel.’

‘Wij hebben gemerkt dat je medisch specialisten, verpleegkundigen en het andere zorgpersoneel van meet af aan moet meenemen in de plannen’, zegt ook Thijs Plokker. ‘Anders voelen mensen zich geleefd. In allerlei werk- en stuurgroepen moeten vertegenwoordigers van deze beroepsgroepen participeren; we hebben daar ook wel wat fte’s voor vrijgemaakt. Zo krijg je ze enthousiast. Het is ook belangrijk dat je afspreekt wie er uiteindelijk een klap op de plannen geeft. Je hebt regie nodig.’