De dwaaltuin - Adam Foulds

Loslopende krankzinnigen

Evenals vrijwel alle andere personages uit De dwaaltuin heeft psychiater Matthew Allen (1783-1845) werkelijk bestaan. Al is ‘psychiater’ een groot woord voor de Schotse scharrelaar die zijn medische titel min of meer kocht en zich liever bezighield met zijn zoveelste zakelijke avontuur dan met zijn patiënten.

Niettemin was Allen één van de ‘artsen’ die de psychiatrie in de eerste helft van de negentiende eeuw een humaner gezicht gaf. De aanpak in zijn gesticht in Epping Forest, ten noordoosten van Londen, was voor die tijd mild. De ‘lichte gevallen’ woonden samen met de dokter en zijn gezin in Fairmead House. Ze bezochten familiefeestjes, werkten in de tuin en mochten vrij ronddolen in de tuinen en het bos. Alleen wie ‘wild en onvoorspelbaar’ was, werd opgesloten in Leopard’s Hill Lodge, een naargeestige doos met rijen getraliede raampjes.

Adam Foulds heeft zijn historische roman vier hoofdpersonen gegeven. Naast Matthew Allen en zijn puberdochter Hannah zijn dat de godsdienstwaanzinnige Margaret en de befaamde boerendichter John Clare (1793-1864). Het perspectief wisselt om de vier, vijf bladzijden; de lezer leeft dan weer mee met de onzekere Hannah die wanhopig een huwbare man zoekt, dan weer met Clare die smacht naar zijn vrouw Maria – in werkelijkheid een overleden jeugdliefde.

Deze opzet geeft de schrijver de gelegenheid om ‘gekke’ en ‘gezonde’ belevingswerelden naast elkaar te leggen, en te laten zien dat de verlangens en angsten nauwelijks van elkaar verschillen. Aan de andere kant is het boek hierdoor erg fragmentarisch; het duurt lang voordat de verhaallijnen één geheel vormen. Temeer omdat Foulds naast de vier hoofdpersonen nog een heel bataljon aan – deels historische – bijfiguren opvoert, onder wie dichter Alfred Tennyson (1809-1892).

Ook jammer is dat Foulds relatief weinig aandacht besteedt aan de patiëntenzorg. We lezen hoe Allen een klysma toedient aan een man die gelooft dat zijn ontlasting de bossen zal vergiftigen, maar verder wordt de dokter opgeslokt door zijn nieuwe lucratieve nevenactiviteit: een houtdraaimachine waarmee de patiënten decoraties kunnen maken.

Hier staat tegenover dat het taalgebruik van Foulds beeldend en poëtisch is. De Engelse bossen komen tot leven, en hallucinaties en werkelijkheid lopen mooi in elkaar over. Zijn boek heeft eigenlijk wel veel weg van een literaire dwaaltuin.

Lieke de Kwant

Adam Foulds, De dwaaltuin, Uitgeverij Ailantus, 240 blz., 18,95 euro.

• Rubriek Scoop